Önce, Prof. Dr. Kemal Karpat'ın "Çağdaş Türk Edebiyatında Sosyal Konular" adı kitabından küçük bir alıntı:
"Düğü Anadolu'daki bir öğretmenin anlattığı şu durum karşısında, şairler çekimser kalamaz elbette: (Bingöl'de neşe diye birsey yok. Hiç şarkı duymadım. Arkadaşım öğretmen Hanefi Bey, üç yıldır buradaymış, o da şarkı diye bir şey duymamış)"(1)
Prof. Karpat'ın, Elazjğ Halkevi'nin yayın organı Altan dergisinin Nisan-Haziran/1938 tarihlî sayısından yaptığı bu alıntı, birçok açıdan ilginç ve düşündürücü. Acaba neden bu görevli öğretmenler, Bingöl yöresinde hiç "şarkı" duymamışlar?.. Bu yörelerde şarkı söylenmediği için mi, yoksa başka nedenlerle mi? Halk kültürünün başka dallarının yanısıra şarkı ya da "türkü" dalında da zengin bir potansiyele sahip, şarkıyla düşünüp şarkıyla söyleşmeyi adeta bir gelenek haline getiren bu bölge insanının, öğretmenlerin gözlemlediği gibi "hiç şarkı söylememesi"nin kuşkusuz başka nedenleri olmalıdır ve bunun nedenleri yazarın sandığı kadar da zor değildir. Biz, bu konuda daha çok ayrıntıya girmeden bununla bağlantılı başka bir konuya özetle değinmek istiyoruz.
Halk kültürünün şarkı dalı başta olmak üzere edebiyat ve sanatla ilgilenmiş bir yazar olarak şunu belirtmeliyim ki; her sanat dalının ortak dil ve söylem özellikleri olduğu gibi, özgün dil ve söylem özellikleri de vardır. Hele işin içine sözlü edebiyat türleri girince, bu daha da belirginleşir. Öte yandan, bir sanat ürününden çok değişik halklardan insanların zevk alması, o sanatsal üretimin bir dili olmadığını göstermez. Hiç bir zaman unutulmamalı ki, evrensele giden yol ulusaldan geçiyor. Kaldı ki, Türkçe halk türkülerinin yanısıra Türkiye'de ilk Kürt Halk Türküleri inceleme-antolojisini yayımlamış bir araştırmacı olarak söyleyebilirim ki; bugüne kadar ipotek konan Kürt halk şarkılarının büyük bolümü, ezgileri korunup sözleri çevrilerek ya da değiştirilerek Türk halk türküleri olarak okunmaktadır. Bunlar bir bakıma (Türkçe sözlü Kürt halk türküleridir.) 70 yıllık Cumhuriyet döneminde ilk kez yayımlanan bu kitapta yerverilen örnekler bunun açık kanıtıdır.
Önümüzde yazılı metinler bulunmadığı için, belki dün düşündüğümüz gerçekliği bilince çıkaramıyorduk, ancak bugün bunun sayısız örnekleeri var elimizde. İki halkın yüzyıllarca yanyana yaşamasından dolayı kuşkusuz iki kültürün ve daha başka kültürlerin birbirlerini etkilemesi kaçınılmazdır ve bu yöntemle özellikle müzik, açısından emişmeli şarkılar da doğabilir. Ancak Kürt halk şarkıları ve kültürü eşitsiz koşullarda olduğu için ne yazık ki bu, genellikle bir alış-veriş biçiminde değil; tek yanlı bir alış ve ipotek biçiminde seyredip gelmektedir.

Resim-3) Urfa yöresi halk müziği açısından san derece zengin yörelerden biridir.
Resimde Kıürt Hafız kaval çalarken (Fikret Otyam Arşivi-1960)

Gerçekten olgular ve bulgular üzerinde özgürce tartışmaya alışmamışız. Çoğu kez yasaklanmış bir kültürü bilmeden ve tanımadan, dahası bu alandaki örtülü uygulamaları sorgulamadan ve görmezlikten gelerek hüküm veriyorduk. Sözgelimi, Şark Islahat Planı çerçevesinde hazırlanıp 1930'lu yılların başlarında yukarda anılan illere gönderilen bir gizli "Genelge"nin 9. maddesinde şöyle deniyor; "Türklüğe ve Türkçeye pay ve paye vermek, som Türklüğün ve özellikle Türkçe konuşmanın yalnız şerefli olduğunu değil, maddeten karlı olduğunu da kendilerine doğrudan göstermek.".
Genelgenin 12. maddesi ise konumuz açısından daha da ilginçtir: "Kıyafetin, şarkıların, oyunların, düğün ve toplum gelenek ve göreneklerinin de milliyet duygularını daima uyanık tutan ve toplumları geçmişlerine bağlayan bağlar olduğu unutulmamalı. Bu nedenle lehçeyle birlikte bu gibi aykırı gelenekleri de fena ve zararlı görmek ve özellikle kötü göstermek, (...) özetle dillerini, adetlerini Türk yapmak... önemli bir görevdir.2
İşte, bu gerçeklik bilinse ve sonuçları doğru değerlendirilse, yukardaki belirlemeler ve hayıflanmalar daha bir yerine oturur,,.
Öte yandan, bize karşılaştırma olanağı verecek ne bir alan ne de konuya ilişkin bir kitap inceleyebilmiştik yakın zamanlara kadar.
Daha 1970'li yıllarda TRT'deki görevim sırasında Nizamettin Ariç'le ve başka arkadaşlarla bu konuları konuşmuş, ancak bir türlü yazıya dönüştürememiştim. Ta ki, Klam û Stranen Kurdî (Kürt Halk Türküleri) konulu inceleme-antoloji çalışmasını çıkarıncaya kadar.
1989 yılında Mehmet Korkmaz'ın, dönemin Tempo dergisinde bu konuda ilginç bir makalesi yayımlanmış ve oldukça yankı yapmışti. Daha sonra kitabıma da aldığım "Çifte Standardın Adı Kürdübesk; Özü Kürt, Sözü Türk*” adli bu ilginç çalışmada birçok türkünün Kürtçe Özgün adı ve okuyucusu ile Türkçe hangi adla ve kim tarafından seslendirildiği de karşılaştırmalı olarak veriliyordu. Bunların büyük bölümü de, başta İzzet Altınmeşe vb. olmak üzere Kürt kökenli sanatçılar tarafından Türkçeye aktarılarak okunuyordu.

Şıvan in okuduğu "Oy Fırat Fırat"; Hasan Cizravî'nin okuduğu "Ez kevokim le le", Saîdê Hamo'nun okuduğu "Diyarbekir Paytext e"; anonim "Gulîzer", "Dayikarnin", "Le Nazê, Le Nazliye", "Berçem berçem Diçime" salt İzzet Altınmeşe'nin okuduklarından bir bölümü. Geçtiğimiz yıllarda Eşkıya Baran''ı, kalleş Berfo'su, Kürt güzeli Kejê'si; Cudi Dağı, Hasankeyfi, Urfa'sı, Viranşehir Hapishanesi ile önemli Kürt motifleri taşıyan ve izleme rekorları kıran Eşkıya filminin nıüzikleri büyük tartışmalara yolaçmştı. Bir gazete haberinde şöyle deniyordu: "Türk sinemasının bugüne kadar en çok hasılat yapan filmi olan Eşkıya filminin ana temasını oluşturan (Fırat Ağıtı) adlı türkü sanatçılar tarafından paylaşılamıyor. Bugüne kadar 509 bin 472 kişi tarafından izlenen ve 156 milyar lira hasılat elde edilen filmde kullanılan (Fırat Ağıtı) adlı türkünün söz ve müziğinin İzzet Altmmeşe'ye ait olduğu belirlendi. "(3)
Bir yandan film jeneriğine adını yazdıran Erkan Oğur, bir yandan İzzet Altınmeşe, -ondan aktararak- İ.Tatlıses yani İbo, bir yandan da Cemal Çakı türküye sahip çıkıyorlardı. Cemal Çakı; "Fırat Ağttı”nın Elazığlı Derdo adlı bir aşığa ait olduğunu ve 1995'te ilk kendisinin okuduğunu söylüyordu.
Böyle bir aşığın olup olmadığını bilmiyorum. Ancak buradaki "Derdo" söyleyişinin, kişi adından çok, Kürtçe bir nida olduğunu sanıyorum. Hatta Dersim yöresinin Dımılki bir ağıtını çağrıştırıyor bütünüyle. En son "Saza Niye Gelmedin" parçasının Kürtçe orijinali gibi "Fırat Ağıtı " nın da Kürtçe özgün biçimi birgün ortaya çıkarsa, hiç kimse şaşırmasın.
Burada kesin olan birşey varsa, başka şarkı ve ağıtlar gibi, bu ağıtın da İzzet Altınmeşe tarafından 'kamulaştırılmış' olmasıdır!.. Unutmayalım ki, kişiler yalan söyler ama şarkılar ve türküler asla!,.
Evet, Karpat'ın 1938 yılındaki bir gözleme dayanarak şairlere yaptığı çağrıya, yıllar sonra bir kimyasal katliamın yerlerinden sürdüğü insanlar dolayısıyla şair Talip Apaydın yanıt verir adeta:

Türkülerimizi sevin
Yürekten söyleseniz loo
Bin yıldır birikir acımız
Zor taşır bunu artık dünyamız
Çevirin yüzünüzü bir bakın
Biz insanız loo
Türkülerimizi dinleyin loo
Bizi anlayın loo...

Dipnotlar:
1.  Kemal Karpat: Çağdaş Türk Edebiyatında Sosyal Konular, Varlık Yay Istan- 1971,s.99.
2. M. Bayrak: Kürtler ve Ulusal- Demokratik Mücadeleleri, 1993, s. 508
3. Hürriyet Gazetesi, 13.1.1997
4. Mehmet Bayrak: Kürt Halk Türküleri (Klam û Stranen Kurdî) Öz-Ge Yayınla n, Ankara-1991