Kürdistan: Sınırları olmayan bir ülke. Kürdistan’ın Kürtlerin yaşadığı ülke olduğunu söylemeye gerek yok. Yüzyıllardır bu ülkeye Kürdistan ismi verilmiştir. Fakat, devirden devire farklılık gösteren bir ülkedir Kürdistan.

Osmanlı devrinde, haritalarda Kürdistan isminde bir ülke vardı. Oysa bugün, resmi Türkiye haritalarında Kürdistan’ı göremezsiniz. Öte yandan İran’ın batısında “Kürdistan” adlı bir eyalet vardır. İran Kürtleri’nin bile tümünü kapsamayan bir Kürdistan’dır bu.

Kürdistan, Ortadoğu’nun bel kemiğini teşkil eder. Küçük Asya’nın kalbinde yer alır. Karadeniz ve Mezopotamya stepleri ile Anti-Toros sıradağları ve İran platosu arasında uzanır gider. Kürdistan ülkesi bir harita üzerinde bir tırpan ya da hilali andırır. Bu hayal gücümüze bağlıdır. Genişliği Fransa’nınkine yakındır. Türkiye, İran ve Irak’ın geniş bir kısmını oluşturur. Bununla birlikte ırk, dil ve tarih bakımından Türkler, İranlılar ve Araplar’dan farklı bir kompozisyonu vardır.

Kürdistan coğrafyası

Toros ve Zagros sıradağları, ülkenin omurgasını oluşturan yüksek sütunlar gibidir. Bu yüzden, Kürdistan diğer ülkelere nazaran oldukça yüksektir. Fakat, bu sıradağları çevreleyen bazı dağ zirveleri, ülkenin çevresinde kule gibi yükselir. Nuh’un gemisinin bulunduğu farzedilen Ararat (Ağrı Dağı), 4800 metredir (16200 feet). Cudi Dağı, aynı şeref payesi üzerinde hak iddia etmektedir, yüksekliği, 1950 metredir (6500 feet). Nemrut Dağı 3120 metre (10400 feet) ve türkülere sıkça konu olan Süphan Dağı 3399 metredir (11330 feet). Irak’ta 2760 metre (9200 feet) yüksekliğiyle Pirê Megrun yükselmektedir. Bu yüce dağların zirveleri, yılın büyük kısmında karla kaplıdır. İki kutsal nehir, Dicle’yle Fırat, orta Kürdistan’dan doğar. Bu nehirlerin bir çok kolu, Murat Suyu, Habur, Zap suları ve Diala, kayalık dağları ve dar vadileri aşarak zor bir yol izlerler; böylece bölgenin güzelliğine katkıda bulunurlar. Bu kollar bereketli toprakları da sularlar. Urfa ve Dicle ovaları, Diar ve Fezireh bölgeleri, oldukça zengin ve verimli, Muş vadisi ile Zap suyunun Erbil ve Kerkük civarındaki vadileri gibi, bu verimli topraklar esas olarak Fırat, nehir yatağı etrafındadır.

Bu ülke, bu nedenle doğal güzelliklerden yoksun değildir. Aksine, o denli güzeldir ki, çocuklar bu güzeliği şarkılardan öğrenirler; çünkü aşıkların sevdiklerine karşı duygularını, Aşmahan’ın çiçekleri, Malatya’nın elmaları, Sincar’ın üzümleri gibi, etraflarında, her yerde yatan güzeliklerle anlatmaları çok kolaydır. Diğer temalar Sipan ve Helat dağlarının ormanlık, kayalık yamaçları; Bingöl ve Meriwan’ın bahçelerinden fışkıran kaynaklardır. Bir köyden geçen bir ırmak, her yerde tomurcuklanmış meyve ağaçları, Kandil gibi karlarla örtülü tepeler, bunların hepsi ilden ile değişen benzer teşbihlerdir. Kişi, genellikle, şarkıyı söyleyenin en çok neden etkilendiğini merak eder. Sevdiğinin cazibesinden mi, yoksa bölgenin güzelliğinden mi?

Gözlerin ışık ve ateş saçar
Axmaxan’ın kaynakları gibi
Axmaxan’ın çiçekleri arkasındaki
Bir yavru ceylan gibi sıçrar
Tatlı kokulu dağ çiçeklerine benzersin
Taç yapraklarının altında sakla beni
Axmaxan’ın tatlı zefiri gibi.

Fakat yaşam şiirden ibaret değildir, çünkü iklim çok serttir. Dağları örten kar soğuğu taşır, fakat güneyde kavurucu bir sıcak hüküm sürer. Yağmurlar kasımdan nisana dek sürer. Doğal seleksiyon halk üzerinde de geçerlidir, bu nedenle Kürdistan dağlarında yaşayanlar güçlü ve dinçtir.

Not: Bu yazi Mehmet Bayrak'in Kürdoloji belgeleri adli kitabindan alinmistir.