Türkiye’de son günlerde siyasi alanda, özellikle de “Kürt Sorunu” konusunda tartışmalar derinleşmektedir. Bilindiği üzere tartışma, Başbakan Erdoğan’ın “yurttaş inisiyatifi” olarak kendilerini adlandıran bir grup “aydın”la görüşmesi ve ardından Diyarbakır’a giderek, “Kürt Sorunu”nu tanıdıklarını ve sorunun çözümünü öne çıkaracaklarını vurgulamasıyla başladı. 1991 yılında da, kendi dönemlerinin başbakanı ve yardımcısı olan Demirel ve İnönü’nün yine Diyarbakır’da “Kürt Realitesini kabul ediyoruz” dedikleri, keza Yılmaz’ın “Avrupa Birliği’nin yolu Diyarbakır’dan geçer” diyerek benzer şekilde Kürt Sorunu konusuna doksanlı yıllarda vurgu yapmaya yöneldikleri bilinmektedir. Devletin siyasi arenadaki en üst yetkilileri tarafından dillendirilen bu tür söylemlerin kendi dönemlerinde Kürt Sorunu konusunda hemen iki kutuplu tartışma ağı oluşturduğu, ancak iki kutuplu tartışma ağının siyasi kanadının  sorunu çözmeye yönelik  kısa ve uzun vadeli çözüm önerileri ortaya koyamadıkları ve bir süre sonra onyıllardır süregelen baskın “Kürt Sorunu yoktur terör sorunu vardır, bölgedeki sorun bir geri kalmışlık sorunudur, ekonomik ve askeri önlemlerle çözülmesi gerekir” söyleminin yeniden egemenleştiği de bilinmektedir. Dolayısı ile en yetkili siyasi ağızlar tarafından dillendirilen bu türden söylemler başlangıçta konuya ilişkin  olumlu gelişme olarak algılansa da, sonuçta, kısa vadeli gündem oluşturma ve Batılıların “think-tank” kuruluşlarının yaptığı bir tür konuyla ilgili hızlı düşünme ve kamuoyunu yeni fikre alıştırma etkinliğinin ötesine geçememektedir.  Dahası içi doldurulamayan bu türden söylemlerin bölgede yarattığı düş kırıklıkları nedeniyle, insanların sorunun muhatabı olarak gördüğü kişilere güvenmelerinin  önüne de geçebilmektedir. Bu kez Başbakan Erdoğan’ın sorunu “Kürt Sorunu” olarak nitelemesinin, sorun konusunda ne türden politik açılımlara yol açacağını henüz kestiremezsek de, Türkiye’de başbakanın bu nitelemelerinin genel olarak Kürt  kamuoyunda ve demokratik sivil toplum örgütlerinde olumlu bir beklenti oluşturduğu bir gerçektir.
Bugün Türkiye’de genel olarak barıştan, demokrasiden, insan haklarından yana olan kesimlerin onyıllardır süregelen Kürt Sorununun, genel olarak Türkiye’de özelde bölgede yarattığı korkunç tahrifatın bitirilebileceğine ilişkin umutlandığı ve nihayet sorunun adının doğru konulmasının çözümü de kolaylaştıracağına ilişkin iyimserliğe kendini kaptırdıkları bir dönemden geçiyoruz. Ancak, bölgedeki sorunların çözülebilme olasılığı sadece umudu yada iyimserliği değil, umutsuzluk ve kötümserliği de içinde taşıyor. Çünkü, onlarca yıldır kendi bölgesel ve iç sorunlarını çözememiş, yıllarca sorunların üzerini dogmatik bir tarzda örtmüş, sorunların adından bile korkarak siyaset yapmaya yönelmiş, kendi küçük grup çıkarlarını geniş halk kitlelerinin çıkarlarının üzerinde tutmuş ve en küçük demokratik talepleri bile çoğu kez kan ve gözyaşı politikalarıyla bastırmış… tüm bu nedenlerle kendi yurttaşları ile derin bir kök bağı ilişkisi kuramamış hatta var olan bağlarını bilerek yada bilinçsizce koparmış  siyasi gelenekleri nedeniyle bölge ülkeleri şimdi tamda bir ateş yumağının içine çekiliyor. Uluslar arası  çıkar odakları kendi çıkarlarını şimdilerde bölgenin çözümlenememiş çelişkileri üzerine oturtmakta, bu çelişkilerden faydalanarak bölgeyi yeniden kan ve gözyaşına boğmaya yönelmektedirler. Dolayısı ile yeni dönem umudun olduğu kadar umutsuzluğun, iyimserliğin olduğu kadar kötümserliğin de kapısını bölge halkları adına aralıyor.
Öncelikle,  ABD ve Batılı müttefiklerinin, Kafkasya’da Tacikistan, Afganistan ve Pakistan’la başlattığı Hindistan ve Çin’i (yada genelde doğuyu) kuşatma hareketinin bir ayağını da Ortadoğu’da oluşturma siyaseti nedeniyle,  İran ve Suriye’ye yönelik tehditleri Ortadoğu’da yeni gelişmelerin habercisi. ABD ve Batılı müttefiklerine yönelik Irak’taki özellikle Sünni direnişinin ABD’nin beklemediği şekilde gelişmesi nedeniyle ayağına yeteri kadar Irak’ta yer edinemeyen ABD ve Müttefikleri, şimdilik bu planlarını  askıya alsa da, gerek dünyanın  gelişmiş Kuzey ülkelerinin enerji sorunları, gerek bu bölgedeki işlenebilir ham (kimyasallarla henüz fazla kirletilmemiş ve organik tarıma uygun) toprakların ve su yataklarının cezp ediciliği nedeniyle, adına Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) dedikleri   projeden vazgeçemeyeceklerini bize gösteriyor. Bu projenin bölgenin siyasi coğrafyasını değiştireceği proje sahipleri tarafından dillendiriliyor. Açıktır ki, ABD ve Batılı müttefiklerinin Ortadoğu’da  yeni bir siyasal coğrafya hedefi, bölgede yeni sorunların kaynağı olacak gibi duruyor. Bu  sorunlu durum yeni çözümleri de bölge halklarının önüne koyuyor. Dolayısı ile bölgede önümüzdeki birkaç yılda şimdiden pekte tasavvur edilemeyecek yeni yıkım ve yeniden inşa süreçlerine  kaynaklık edebilir. Bu yüzden bölge, hem bir umutsuzluk hem de yeniden umut kapısı olarak değerlendirilebilir.
Bölgede umut vadeden gelişmelerin başında, Ortadoğu’da Filistin-İsrail Sorununun yeni döneme girmesi geliyor. Gazze’nin ve Batı Şeria’nın İsrail yerleşimcilerinden arındırılması ve o bölgelerin Filistinlilere devri ile yeni bir çözüm aşamasına girilmiş olması bölge için umutlu olmamızı sağlayan önemli bir gelişme. Bu hem İsrail devletinin Araplarca tanınması, hem de Filistinliler üzerinden Arapların yıllarca sürdürdükleri Yahudi karşıtlığı propagandalarının daha az taban bulacağı anlamına geliyor. Daha açık bir anlatımla Araplar, Filistinlilerin uğradıkları haksızlıklar yüzünden Yahudi düşmanlığı yapmak için daha az imkana sahip. Bu durum Arapların gerek ülkeler arasında gerekse her bir ülkenin toplumsal katmanları arasında var olan ve Filistin sorunu nedeniyle sürekli gölgelenen çelişkilerin daha fazla ortaya çıkmasına yol açabilir ve bu çelişkiler Arap ülkeleri toplumsal yapılarında özgürlükler lehine bazı gelişmeleri gündemleştirebilir. Bu yüzden Ortadoğu’da genel olarak Arap  ülkelerinde yoksul olan ve özgürlük alanları daraltılmış toplumsal katmanlar lehine bazı özgürleştirici gelişmeleri umut etmek mümkün.
Ortadoğu’da Kürtler açısından bakıldığında, Irak’ta bugünlerde anayasal çerçevesi çizilen bir federe devletin inşa edilmesi, Kürtlerin neredeyse bütün tarihleri boyunca gerçekleştirdikleri en önemli toplumsal gelişme. Her ne kadar sol siyasal çevreler ve eski solcu yeni ulusalcılar ABD’nin Ortadoğu’daki işgalci konumu nedeniyle Irak’taki gelişmeleri emperyalizmin yayılma çabası olarak görse ve bir yere kadar bu söylem doğru olsa da, Kürtler için 1991’de başlayan ve giderek kendileri yönetebilme gücünü dünyaya daha fazla gösteren yaklaşık 15 yıllık bir dönem, Özellikle Güney’deki Kürtler  adına önemli kazanımlar sağlamıştır.  Bugün Güney’li Kürt liderlerin onayı alınmadan ABD ve Batılı müttefiklerinin Ortadoğu’da kararlar alma ve uygulama şansı neredeyse imkansız hale gelmiştir.  Kürtlerin tarih sahnesine “şimdilik” federe bir devletle çıkışı, elbette Ortadoğu’da taşların güçlü bir biçimde yerinden oynamasına yol açacak. Bölgede özellikle Kürt nüfusunu  barındıran ülkelerin bu yeni dönemden en fazla  etkileneceği muhakkak. Güney’de kurulacak  bağımsız bir  Kürt Devletinin bu coğrafyayı nasıl etkileyeceği şu anda yeteri kadar öngörülemese de, hiçbir şeyin eskisi gibi olamayacağı, statükonun çözüleceği ve yeni dengelerin bölgede oluşacağını söyleyebilmek mümkün.
Başbakan Erdoğan’ın “Kürt Sorunu benim sorunumdur” diyerek başlattığı tartışma, önemli oranda Ortadoğu’nun değişen dengeleriyle ilgili. Kürt Sorunu gibi onlarca yıldır bu ülkenin sürekli en önemli gündemi olan bir konuda başbakanın bu çıkış kararını bir gün içinde kendi başına almadığı açık. Kapalı kapılar ardında asker-sivil bürokrasinin ve bu bürokrasilerin bir şekilde ilişkili oldukları yurtdışı merkezlerinin birlikte oluşturdukları yeni Kürt politikalarının, Ortadoğu’da yeni bir Federe Irak Devletinin  kurulmasıyla yakından ilgili olduğu da açık. Yeni Irak Devletinin anayasal bir çerçeveye oturması ve uluslararası tanınmasının ardından Türkiye’deki  Kürtlerin Türkiye ile sürdürdükleri ilişkilerin eskisi gibi olamayacağı, Türkiye’de yaşayan Kürtlerin gerek bireysel gerek etnisiteye dayalı haklarının ihlal edildiği her durumda yeni Irak Devleti ile Türkiye’yi sık sık karşı karşıya getirme olasılığı oldukça yüksek. Ortadoğu’da daha şimdiden  yeteri kadar sorun içine gömülmüş olan ABD ve Batılı müttefiklerinin bölgede olası bir Irak-Türkiye gerginliğine tahammülü olmayacak. Özellikle İran üzerinden Çin’i kuşatma politikaları önünde zaten yeteri kadar başı dertte olan, bir türlü İran üzerinde uluslararası örgütler aracılığı ile istediği yaptırım kararlarını aldırtamayan ABD, stretejik açıdan  müttefik gördüğü Türkiye ile Irak’ın gerginleşmesinin kendi elini kolunu bağlayacağının farkında. Türkiye’deki Kürtlerin gelecekte sorun oluşturmaması için, şimdiden askeri önlemlerin dışında bazı önlemlerin alınması gerektiğini gören ABD, Kürt Sorununu Türkiye başbakanının sorunu katına yükseltmiş vaziyette Kürt Sorununu başbakan katına yükselten ikinci bir dış kuvvet Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne girme düşleri. Bu düşün gerçekleşip gerçekleşmeyeceğı ayrı bir tartışma konusu. Ancak Avrupa Devletlerinin ve özellikle Almanya ve Fransa’nın, ABD ve İngiltere’ye bölgenin egemenliği kaptırması Avrupa Birliği’nin aleyhine bir gelişme olacağından, bir yandan ABD önderliğinde yürütülen Ortadoğu Projesine bu ülkelerin kısmi destek vermesine ama diğer yandan bu projenin içinde kendilerinin olmadığı her durumda projeyi üstü örtülü biçimde de olsa engelleme girişimlerine yol açmaktadır. Nitekim İran’da uranyum inceltilmesi çalışmaları nedeniyle İran ve ABD arasında yükselen gerilim politikalarına, AB üyeleri sessiz kalmakta, daha doğrusu  ABD tezlerini desteklememektedirler. Bu koşullar altında, AB üyeleri Ortadoğu’da çıkarlarını koruma ve kısmi olarak geliştirmenin yolunu Türkiye’nin üye ülke sıfatını elde etmelerinde arıyorlar. AB’ye girmiş bir Türkiye, Kafkaslardaki etnik temele dayalı tarihi ilişkileri nedeniyle, bölgenin doğalgaz, petrol ve altın yataklarından AB’nin daha kolay faydalanmasının önünü açabilme şansına sahip. Yine AB’ye üye Türkiye, Ortadoğu’daki gelişmelerde AB’nin muhatap olmasını kolaylaştıracak.  Ne var ki Türkiye’nin AB üyeliği sürecinde, Avrupa’nın ve Türkiye’nin değer sistemlerinin önemli oranda farklı olması, AB içinde özellikle Batılı Hıristiyan değerler üzerinden politika yapan muhafazakar kanatın yoğun bir karşı çıkışına da yol açmaktadır. Yani AB, hem Türkiye üyeliğinin yanlısı hem karşıtı olan, çıkarları yüzünden Türkiye’den vazgeçemeyen ama kültürel uyumsuzluk nedeniyle de bir türlü kısa süreli tam üyeliğini kabul edemediği  bir açmazla yüzyüze. AB’nin bu açmazı nasıl çözümleyeceği uzun vadede görülecek. Ama Türkiye’nin şimdiden dillendirilen ucu açık üyelik müzakerelerin kabulü ve belki sonuçta “ayrıcalıklı ortak” statüsü ile AB ile ilişki sürdüren bir ülke olma konumu, AB üyeleri için daha kabul edilebilir bir konum olarak görülüyor. Her ne kadar tam üyelik hedefi dışında hiçbir farklı statüyü Türkiye kabul etmeyecekmiş gibi gözükse de uzun vadede bu durumun değişme olasılığı da yüksek.
Elbette bu dış kuvvetlerin tazyiğinin yanı sıra Türkiye’de onlarca yıldır başlangıçta sol siyasal muhalefetin, sonraları Kürtlerin sürdürdüğü mücadele ve artan demokrasi talepleri, özellikle enfermasyon olanaklarının genişlediği ve dünyanın gözünün bölgeye çevrildiği bir dönemde kendi demokratik taleplerini  daha demokratik temelde yeniden sürdürme olanaklarına da yol açtı. Sol muhalefetin özellikle Kürt Sorunu konusunda çok net bir programının olmaması, yada genellikle geçmiş illegal geleneklerinden  beslenen  programlarını Kürt Sorunu’nun çözümü için öneri olarak günümüze taşımaya çalışmaları, sorunun çözümünde ciddi bir açılım yaratamadı. Kürtlerin örgütlü yapılarının kendi içlerinde birbirlerine karşı dostane olmayan, hatta zaman zaman keskin düşmanlık ifadeleri içinde barındıran, tek yetkili olarak kendilerini gören ve kendi içlerinde bir türlü “demokratik merkeziyetçiliği” işletemeyen yanları nedeniyle de, Kürt Sorunu’nun bugün geldiği noktada çözümüne dair bir ulusal ve uluslararası merkezi oluşum gerçekleştirememeleri, sorunun çözümü için ne yazık ki, iç dinamiklerden ziyade dış konjektörü daha önemli hale getirdi. Bu nedenlerle, Kürt Sorunu bölgenin en yakıcı sorunlarından biri olarak gündemde var olmaya devam etse de, çözümü için nelerin gerçekleştirilebileceği halen iç dinamiklerden ziyade yukarda ifade edilmeye çalışılan dış dinamiklerin etkisiyle gerçekleşecekmiş gibi görünüyor. Bu dış dinamiklerin nasıl hareket edeceği ise önemli oranda egemen dış odakların kendi çıkarlarına en uygun çözümün ne olacağı konusunda alacağı kararlara bağlı olacak.
Ayrıntılandığında, gerek bölgeler arası, gerek ülkeler arası, gerekse her ülkedeki etnik yada sınıfsal dinamikler nedeniyle başka bir çok çelişkinin de görülebileceği bu genel çerçeve, Türkiye’deki demokratik gelişmeleri besleyen ana kaynaklar. AB üyelik sürecinde  Türkiye altına imza attığı uluslararsı anlaşmalar, Türkiye’nin demokratikleşmesi için önemli metinler. Bu metinlerin, onyıllardır birey karşısında devleti yücelten ve bireyi devlet karşısında önemsizleştiren geleneğine ters durduğu da bir gerçek. Bu nedenle Türkiye’de yurttaş lehine kağıt üzerinde de olsa gelişen her durum kendi karşıtını da doğuruyor. Süreç devlet kavramının yeniden tanımlanmasını ve devleti hizmetkar olarak görme eğilimini yükseltiyor. Bu durum Türkiye kamuoyunda ikili bir siyasetin doğmasını hızlandırıyor. Dolayısı ile devlet-yurttaş ilişkilerinin tanımlanmasını belli çerçevelerde değiştiriyor. Devlet şeffaflaştırılmak isteniyor ama bu çabalar, yüzyıllardır süregelen bürokrasiye tosluyor. Yetkileri sınırlandırılan bürokratik kurumlar, kendi ellerinden alınmış olan yetkiler nedeniyle işlerini sürdürme konusunda mızıkçılık yapıyor. Alınmış yetkilerinin bir kısmını geri istiyor. Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) hükümeti tüm bu yeni dönem ve denge durumunu sağlayabilmek için deyim yerindeyse çok ciddi cambazlıklar yapıyor. Milliyetçilik dalgasının yayılmasına yönelik çabalar, devletin bölünebileceğine ilişkin fantezilerle güçlenidiriliyor. Sorunlar üzerinde konuşmaya yönelen gerek hükümet kanadı üyeleri olsun gerek sivil toplum örgütleri olsun bölücülükle itham ediliyor. Ve genel olarak bakıldığında, insanlığın tarihsel birikiminin ürünü olan tüm kavramlar sulandırılıyor.
Kısaca değinilmeye çalışılan bu  karmaşık ilişkiler ağı içinde Kürt Sorunu bir kez daha en yetkili ağızlardan telaffuz edilmeye başlanıyor. Bu konudaki samimiyet üzerine söz söylemek için henüz erken olsa da, umarız bugün başbakan tarafından dillendirilen “Kürt Sorunu benim sorunumdur” açıklamaları, 1991’de Ortadoğu’nun içine girdiği yeni dönemden daha az etkilenmek için bir manevra olarak Demirel ve İnönü tarafından dillendirilen “Kürt Realitesini kabul ediyoruz” açıklamalarıyla aynı manevra içeriğinde değildir. Böyle umarız, çünkü, Türkiye toplumunun yeni hayal kırıklıklarına tahammülü olmadığı gibi, yaşanacak yeni hayal kırıklıklarının bölge halklarını yeni güvensizliklere itme dışında hiçbir işlevi olmayacak bu da genel olarak bölgedeki iç çelişkileri derinleştirecektir.