Soru bile ters değil mi? Evet, hem de ne kadar ters. Ancak insanoğlu terslikleri yaşamada, yaşatmada hiç de küçünsenmeyecek bir yarış içinde değil mi? Aşağıdaki yazımda bu konuyla ilgili düşüncelerimi bir kürt sanatçı olarak paylaşmak / tartışmak istiyorum.
Konu geniş boyutlarıyla tüm muataplarınca incelenecek derecede gerçekten hayatidir ve benim motifim de bundan ibarettir.
Yıllar önce „temiz toplum“ başlığı altında bir tartışma sürdürüldü. Kirlilik her yanı sarmıştı ve kirlenenler yavaştan bağırmaya başlamıştı: „kirleniyoruz“ diye...
Bana göre müzik bir toplumun en gerçekçi aynalarından bir tanesidir – hatta bence onun iç ve dış aynalarının en önemlisidir.
Bu genel değerlendirmeyi derinleştirmek mümkün, kısa kesip özele inmek istiyorum ve düşüncelerimi aşağıdaki başlıklarda ifade ediyorum:
Kürd ruhu yok:
Kuzey Kürtlerinde kürd ruhu kalmadığı için tüm değerleri hızla bitirmekteler, içini boşaltmaktalar. Müzik başlı başına bir sektör bilindiği gibi. Bu sektör mafyalaştığı oranda içi boşaltıldı. Mafya merkezi Istanbul’un Unkapanı, diğer adıyla Kurtkapanı. 60’lı 70’li yıllarda icra edilen müzikler nerdeyse toplumun hepsinin giyebildiği ömürlük bir elbise, hepsinin tadını aldığı bir yemek olabiliyordu. Insanlar türkülerde, şarkılarda ve destanlarda kendilerini en yalın şekli ile bulabiliyordu. Bu nedenle bu değerler ekmek kadar kutsal oluyordu. Şimdi kuzey kürdleri acımasız bir savaş süreci yaşadılar.
Savaştan dolayı insanın damak tadı değişir mi?
Insan renk körü olur mu?
Yüreğindeki kulağı tümden sağırlaşır mı?
Toplumsal ruhu yok ise olur bunlar, diye bir sonuca varıyorum ben.
Neden toplumsal ruh yok?
Kuzey kürdleri diğer adı Kemalizm olan kanserin en kötü huylusundan nasibini aldıkları için.
Kendim birkaç albüm icra ettim bugüne değin. 1979 yılında Almanyada yaptığım ilk çalışmamda şarkıların söz ve müziklerinin kime ait olduğunu yazmanın ne kadar önemli olduğunu ne Kürd ne de Türk dostlarımdan değil Alman dostlarımdan öğrendim. O tarihlerde piyasaya sürülen ürünlerde bu belirlemelerin (söz / müzik) tekine rastlanmazdı. Hırsızlık Kürd ve Türklerin misafirperverliği kadar yaygın ve yerleşiktir.
Hırsızlık sadece Türkçe okuyan sanatçıların Kürdceden araklamalarıyla sınırlı kalsaydı olayı anlamak kolay olurdu. Ama mafya ağında kürdler bence üst unsurdan (alt unsur / üst unsur vs.) olanları aratmayacak kadar beceriklidirler.
Bu konuyla ilgili bizzat yaşadığım kimi çarpıcı olayları daha sonraki bir yazımda işleyeceğim.
Gerçek sanatçı nerde kaldı?
Son 20 yılda olanlar tümüyle olumsuz değil. Olumsuzluk, sentezi oluşturamamakta. „Çok sesli müzik“ ilk seslerini duyurduğunda buraya kadar gelineceği kimse tarafından bilinmezdi. Yoksa ne Ruhi Su, ne Z. Livaneli, ne Şıvan Perwer ve ne de Ahmet Kaya bu çığırı açarlardı. Teknolojinin olanaklarını kötü amaçlara araç edinmek cahil ve cambaz insanların „sanatıdır“. O cahil ve cambazlar yukarıda sözü edilen müzik sektörünü (mafyayı) oluştururken karşı bir direnç gelmedi. Gelemezdi çünkü bir taraftan asıl görev „Kürdistan devrimiydi“ ve o devrimde şarkı-türkü için kaybedilecek zaman olamazdı ve bir taraftan da aynı çevrelerin bir ayağı mafyanın içinde idi. Hem de devrimin baş sorumluları aynı zamanda kültür ve sanattan da sorumlu idiler; kısacası herşeyden sorumlu idiler. Ne yazık bu durum değişmiş değil bu güne değin ve kirlenmenin merkezi buradan gelir.
Bu sektörden gayet başarılı teknik elemanlar yetişti. Ama müzisyen değil bunlar. Hele ne halk edebiyatını tanır, ne halkın biyografisini bilir ne de halk müziğinin hassasiyetlerini kavrayacak birikim ve olgunluktadırlar. Masa başında sanat üretir bu teknisyenler. O kutsal değerlerin ne melodisinde, ne ritminde ve kürdler için candamarı olan ne de dil ve söz yapısında hal bırakmadılar. Adını da kendileri koydu: Düzenleme. Elbette adını sanatçı koyacak değildi, düzenlemeyi bilmiyor. Yani düzen yapmasını bilmiyor. Sanatçının bildikleri fazla olmayabilir ama genelde onun yüreği sözlerde, dilde ve melodik yapıda gürül gürül kaynıyor, alev alev yanıyordur. Düzenlemeciye boyun eğmek zorundadır günümüzün stüdyo sanatçısı. Düzenlemeci olan „sanatçı“ başka bir dil kullanır, sanatçının anlamaması gereken bir dil. Ne kadar az anlaşılırsa o kadar fazla para gelecektir düzenlemeciye. Sanatçı henüz ilk adımdan itibaren düzencinin esiri olmuştur ve geriye dönüşü düşünmek olanaksızdır; hem de sıradaki başka bir düzencinin farkı yok ki. Düzenci stüdyo sahiplerinden tut pastayı paylaşacağı yabancı çalgıcıların hepsinin en yakın arkadaşıdır sanatçıya karşın. Düzenci sanatçının gözünde o kadar büyüktür ki Istanbul bile küçük gelir..
Her albüm çalışmasında sanatçı, çalışmanın sonuna yaklaşıldıkça ne kadar hıyar olduğunu algılar, düzenci baştaki samimi düzenci olmaktan çoktan çıkmış gerçek düzenci olmuştur. Her ne ise „ortak“ çalışma biter...
Biter mi?
Bu çalışma sanatçının pahalı bir hobisi olarak düşünülmemişti; tam tersine sanat, kültür ve toplumsal kader adına kutsal değerlere adanmış bir çalışma olduğundan topluma ulaştırılması gerekiyor. Mafya daha yeni yeni masasına düşmüş toyları görecektir bundan böyle.
Sanatçı tövbe-i billah etmiştir bir daha bu mafya ile karşılaşmamaya ama halkın kutsal değerlerini işlemek, türküleri kanunlarından daha güçlü bir toplumun değerlerini yaratmada payının olmasını ister sanatçı. Kişisel hastalıklarının, özlemlerinin; tutku-kıskançlık ve egoizminin diğer taraftan onu tüketip sanatçı olmaktan çoktan çıkardığının farkında değildir.
Felsefeyi anlamak ve onu yaşamak her sanatçıya nasip değildir. Bunu yapabilmesi için iyi bir eğitimin yanısıra özgür bir ortamda yaşayabilmesi önemli bir koşuldur. Insan önce düşünmesini bilmeli; ardından düşünceye felsefe yapma şansı vardır. Bu bağlamda sanatçının üst hedefi halkın filozofu olmaktır. Bu da çok disiplinli ve kararlı olmayı gerektirir, dürüst olmayı gerektirir, yürekli olmayı gerektirir. Ancak bu yolların yolcusu olan sanatçı halkının üzerindeki karanlıkların üzerine bir projektör olabilir.
Dışarıda devrim devamededursun, sanatçı bireysel bunalımla toplumsal bunalım güzergahlarında mekik dokur. Yaş ilerlemiştir, toplumsal mevziler çoktan terkedilmiştir. Bu erozyonlar sanatçıyı bazen boş ya da dolu şişelere; bazen aile kavgalarına bazen de hastahanelere yolcu eder. Arada bir sanatçı olduğunu anımsayıp, bu gazel dökmüş yaşam ve toplum için yeni eserler üretme zamanının geldiğine inandırır kendini.
Tüm bu olup bitenleri Yeni Dünya Düzeni’ne havale etmek isteyenlerle karşılaştım. Bence kurtarmaz: sanatçı olduğuna inananlar ve iddialı olanlar sanat icra etsinler; siyasetçiler devrim yapmaya devam etsinler ve halk’da seçmesini, dinlemesini ve tüketmesini öğrenmeli. Bu anlamda etkinlik ya da „konserde“ dinleme kültürü konusunu biraz daha açmak istiyorum:
Türkiyede durum nedir bilemiyorum ama Avrupadaki Kürd ve Türklerin dinleme diye bir derdi yoktur. Yetişkin olanlar ya ayakta birerbuçuk dakikalık siyaset yapar, ya ticaret ya da selam-kelam, iyiyim-eyvallah edebiyatı ile savuşturur; evine dönerken de, tesadüfen dinlediği konuşma ya da sanatçı hakkında kendine ait düşüncelerini genelleştirip tüm programa mal ederek „o ne bağrışmaydı“, „ne güzel (kötü) konuştu (söyledi)“, „hiç kimse gelmemişti / iyi kitle vardı“ gibi söylemlerle ya eşine ya arkadaşına söylenir ve bir kültürel etkinlik hakkındaki felsefesini yapmış olur.
En önemlisi „dostlar pazarda“ bulunmuştu.
Bu „yetişkinlerin“ çocukları da, nasıl olsa ne konuşulan dil/dilleri anlıyorlar, ne de anlatılanların onların yaşamında yeri olmadığından, fırsatı bulmuşken salonun bir ucundan bir ucuna cirit atarlar. Ya sanatçı? Ses, ses, yek, du diye kendini hissettirmeye, sahnede olduğunu duyurmaya çalışır. Bağırır, çağırır ama her şey kendine kalır. Politik mesaj mı versem yoksa 30 dakikalık süreyi mi uzatsam, eserlerin sırasını mı değiştirsem (çok gürültü var) ya da kalkıp gitsem mi gibi bir dizi sorunun çemberinde kalır. Oysa halkını aydınlatmaya gelmişti.
Ücret konusunda istisnasız sorun çıkar, şayet ücret konusu açılmışsa. Her şey halk için, vatan ve millet için..
Benim kompleksim şu şekle dönüştü:
500 Kürd’ün olduğu bir yerde „konser“ vermektense 50 hatta 5 Almanın (Avrupalının) olduğu bir dinletiyi sunmak hem tatmin eder, hem de çok zordur: çünkü onlar dinliyorlar. Bundan dolayı hata yapmanız mümkün değil, yanlış çalıp-söylemeniz çırılçıplak ortaya serilir. Ancak bu zor’u başarmayı ilke ve hedef edinen sanatçı kültür ve sanatın gereklerini yerine getirebilir inancındayım.
Son başlıklarım şunlar:
- Bağımsız sanat üretmeyen/üretemeyen insanın sanatı „sanatcık“ olur.
- Eleştirmeni olmayan sanatın ve sanatçının sanatı da „sanatcık“ olur.
- Sadece ticari amaca yönelik yapılan sanat, sanat adına işlenen bir barbarlık suçudur. Bu suça üreten, dağıtan, hırsızlayan ve tüketen tüm kesimler ortaktır.
- Bir yerlere şirin görünme uğruna yapılan sanat ise, o yerlerin ömrü kadar sınırlı kalır. Gerçek sanat zamansızdır.

12.Ağustos 2005